Halk Efkarı: Mefhum ve Tesir Sahası Adlı Eserin İncelenmesi
Halk Efkarı: Mefhum ve Tesir Sahası Adlı Eserin İncelenmesi
Erçin Yavuz
Özet
Halk efkarı, umum-i efkar ya da günümüzde kamuoyu olarak bilinen kavrama dair Türkiye’de yapılan ilk geniş kapsamlı çalışma olan Nermin Abadan Unat’ın “Halk Efkarı: Mefhum ve Tesir Sahası” adlı eseri Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınlarından 1956 senesinde yayın hayatına kazandırılmıştır. “Halk Efkarı” kavramını niteliksel araştırma yöntemiyle ele alan Abadan-Unat, çalışmasında nicel verilere de yer vererek nicel ve nitel yönden güçlü hale getirmiştir. Derleme çalışmanın bir örneğini gördüğümüz bu doktora tezi, kavramın tarihsel gelişimi yanı sıra çeşitli ülkeler ve milletlerdeki seyrine dair bilgiler de ihtiva etmektedir. Bu yönüyle gerçekleştirilen çalışmanın metodu derleme makale olarak tespit edilmiştir. “Halk Efkarı” kavramsal ve tarihsel olarak ele alındıktan sonra etkilediği potansiyel sahalara değinilmiş ve sonuç bölümüyle çalışma tamamlanmıştır. Türkçe en kapsamlı yayın olması yönüyle iletişim sahasında bilim yapan herkesin tanıması gereken bu çalışma dönemin bilim, felsefe ve siyaset anlayışlarından yansımalar içermesi yönüyle de yakın dönem iletişim tarihine de ışık tutmaktadır.
Giriş
Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’ın doktora tezinin yayımlanmış olan “Halk Efkarı: Mefhumu ve Tesir Sahaları” isimli çalışma, halk efkarı yani kamuoyu kavramı hakkında yapılmış ilk geniş-bilimsel çalışma olması yönüyle bu alanda atıf yapılacak bir eser profili sunmaktadır. Türkiye’de bu alanda gerçekleştirilen ilk doktora çalışması olması yönüyle bilginin çeşitli kaynaklardan derlenip terkip edilmesi yoluna gidilmesi o dönemlerde yayımlanan birçok tezle benzer bir nokta olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışma; “halk efkarı” kavramının doğuşu ve gelişimi ile başlayıp halk efkarının tesir sahalarını kuramsal ve pratik yönlerle anlatması nedeniyle önemli ve otorite çalışma kabul edilebilecek bir potansiyele sahiptir. Halk efkarı kavramını böylesine geniş kuramsal ve pratik çerçevede alırken ülkeler milletlerarası kıyaslamalara yer vermesi çalışmanın nitel ve nicel zengin içerik sunma iddiasını güçlendirmiştir. Çeşitli perspektiflerden, yapısalcı ve işlevselci yaklaşım başta olmak üzere, halk efkarını ele almanın mümkün olduğunu ifade eden yazar kendi bakış açısını daha siyasi ve toplumsal bir zeminin üzerine inşa etmiştir.
Halk efkarı kavramını ilkçağdan bu tarafa birçok felsefi akım ve filozofta arayan Abadan-Unat, Antik Yunan, Roma, Ortaçağ, Yeniçağ ve Yakınçağdaki verileri kronolojik açıdan ele almıştır. Kavramın geçirdiği değişimleri filozoflar üzerinden okuyan yazar bunu yaparken tarihi seyir içerisinde birbirinden farklılık gösteren Fransız, Alman ve İngiliz düşünce ekollerinin farklılıklarına da ayrıca değinmiştir. Yakınçağa geldiğimizde modern kuramları da çeşitli başlıklarda ele alarak klasik ve modern kamuoyu kuramlarının beslendiği zihniyeti ve paradigmayı da aktarmıştır. Kavramın ne olduğu hakkındaki tarihi ve felsefi görüşler sunulduktan sonra halk efkarı kavramı ile ilgili sayılabilecek vasıtaları aktaran Abadan-Unat, grup düşüncesi, siyasi liderler ve gruplar, baskı grupları ve lobiler, basın-yayın-radyo televizyon-sinema-kitap gibi teknik vasıtaların kamuoyu oluşturmada veya kamuoyunun fikirlerini kanalize etmedeki önemini açıklamıştır. Çeşitli alt başlıklarda gazeteciliği ayrıca işleyen Abadan-Unat nicel-istatistiksel verilere ve toplumlararası karşılaştırmalara yer vererek çalışmasının geçerliğine katkıda bulunmuştur.
Kamuoyunu etkileyen unsurlar ve araçları ele aldıktan sonra kamuoyu oluşturulması sürecini işleyen Abadan-Unat bu bölümde, propaganda kavramını ahlaki-psikolojik-sosyolojik boyutlarda inceleyerek çalışmasını daha siyasal-toplumsal zeminde kurgulamıştır. Propaganda bu perspektiflerden ele alınırken doğal-yapay kamuoyu sorusu başlangıç sorusu yapılarak propaganda kavramının gelişim seyrini ve ona atfedilen tutumlar hakkında bilgi vererek devam etmiştir. Demokrasilerde ve totaliter rejimlerde propaganda bölümü ile kamuoyu oluşturma çalışmalarına ve bu süreçte propaganda araçlarının kontrol edilmesi hususuna da değinmiştir.
Tamamen siyasal-sosyal başlıklar altında ele alınan kamuoyu kavramının bu bölümünün diğer bölümlere nazaran daha spesifik bir perspektifi barındırdığı müşahede edilmiştir. Aynı zamanda bu bölüm, bundan sonraki bölümlerin de konunun işleniş denklemini vermesi açısından oldukça önemlidir. Bu bölüm sonrasında iletişim çalışmaları perspektifi terk edilerek konular daha siyasal bir perspektifle ele alınmıştır. Bu kısım da bu durumun habercisi olması yönüyle çalışmanın sürekliliği ve ilerlemeciliğine destek vermiştir.
Halk efkarı kavramı bu kısımdan itibaren siyasal ve toplumsal olarak ele alınmış, terminoloji de bu anlayış üzerine inşa edilmiştir. Çalışmanın bu bölümünden itibaren cemaat ve cemiyet kavramları, zümre ve sınıf, siyaset ve kamuoyu, seçimler ve kamuoyu başlıkları daha ön plana çıkarılmış ve denklem buraya doğru kaydırılmıştır. Kamuoyunun hukuki açıdan incelenmesi ve siyasal yönden kamuoyu bölümleri ile çalışma tamamlanarak çerçevesi de bu yönüyle çizilmiştir. Bu kısımda daha kamuoyunun siyasal pratiklerdeki karşılığı incelenmiş; veto, referandum, plebisit gibi kavramlarla daha somut bir hale getirilmiştir.
Sonuç
Halk efkarı yahut umumi efkar olarak bugünlere gelmiş ve günümüzde kamuoyu olarak kullanılan kavramın felsefi, siyasi ve hukuki tarihi hakkında geniş kapsamlı bilgiler verilmiştir. Etki alanları gayet net, kuramsal ve sarih biçimde ifade edilen bu çalışmanın Türk iletişim tarihindeki öneminin neden yüksek olduğu daha önceki paragraflarda gerekçeleriyle iddia edilmiştir. Psikoloji, sosyoloji, felsefe, hukuk, siyaset ve iletişim gibi farklı disiplinlerin farklı açılardan ele aldığı halk efkarı kavramı, mevcut doktora çalışmasında daha çok hukuki siyasi ve iletişim alanlarını çevreleyecek bir perspektifle incelenmiştir. Kuramsal arka planı ve düşünceleri ifade etmesi kadar hukuki, sosyal ve siyasi meselelerdeki pratik iz düşümünü de detaylı bir şekilde barındırması yönüyle geniş bir ışık tutmuştur. Yalnız nitel yöntemlerin kullanılmadığı istatistiksel verilerin ve bulguların da incelendiği hesaba katıldığında tesir sahası büyük bir çalışma olduğu iddia edilebilmektedir. Sonuç olarak bu çalışma bizlere sadece kamuoyu hakkında bilgi vermekle kalmamış aynı zamanda böylesine kapsamlı bir konu akademik olarak nasıl incelenir nasıl ele alınır ve nasıl sonuçlandırılır burada göstermiştir.
Kaynakça
Abadan, N. (1956). Halk efkârı: Mefhumu ve tesir sahaları. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.